ปรากฏการณ์ชัชชาติ (ตอนแรก)
ประเทศไทย พ.ศ. 2557 หลังเลือกตั้งครั้งประวัติศาสตร์ กระแส “มีมชัชชาติ รมว.คมนาคมที่แข็งแกร่งที่สุดในปฐพี” ยังแรงต่อเนื่องไม่มีตก
ในวงการไวรัลมีคำพูดคำหนึ่งกล่าวไว้ว่า เราไม่สามารถพยากรณ์ไวรัลได้ล่วงหน้า เพราะไม่มีทางรู้ว่าอะไรจะดัง อะไรจะดับ ตลาดจะชอบอะไร แต่เราสามารถอธิบาย (ตามหลัง) ได้ว่าเพราะเหตุใดไวรัลนั้นจึงดัง
ความสำเร็จของมีมชัชชาติถือว่าเป็นไวรัลระดับ phenomenon ของประวัติศาสตร์อินเทอร์เน็ตไทย และบทความนี้เป็นความ “พยายาม” ในการอธิบายตามหลังว่าทำไมชัชชาติจึงกลายเป็นกระแสของผู้คน
หมายเหตุ: ภาพประกอบบทความทั้งหมดที่ไม่ได้ใส่เครดิตไว้ใต้ภาพ นำมาจาก Facebook ชัชชาติ สิทธิพันธุ์
ภาพลักษณ์ของ ‘รัฐมนตรี’
“รัฐมนตรี” คือเจ้ากระทรวง เป็นตำแหน่งสูงสุดทางการเมืองการปกครองไทยในแต่ละกระทรวง และมีศักดิ์ศรีเป็นรองแค่ “นายกรัฐมนตรี” (คำแปลก็คือ หัวหน้าของรัฐมนตรี) เท่านั้น ในอดีตเราเรียกตำแหน่งเจ้ากระทรวงว่า “เสนาบดี” ซึ่งก็มีความหมายตรงกับคำว่า “เสนาอำมาตย์”
ภาพลักษณ์ของ “เสนาบดี” “เจ้ากระทรวง” “รัฐมนตรี” จึงมักเป็นชายอาวุโส ดูภูมิฐาน น่าเชื่อถือ ถึงแม้บุคลิกของชายเหล่านี้อาจแตกต่างกันไปตามลักษณะเฉพาะบุคคล (เช่น ใส่แว่น หัวล้าน ไว้หนวด ลงพุง) แต่จุดร่วมกันของ “ความเป็นรัฐมนตรี” เมื่อมองจากภาพลักษณ์ภายนอกก็มักคล้ายๆ กันคือ ใส่สูทผูกไท (หรือผ้าไหมไทยที่โดนบังคับใส่มา) แต่งตัวหรูดูมีชาติตระกูล มีคนเดินตามเป็นพรวน นั่งหัวโต๊ะมีข้าราชการนั่งล้อม ฯลฯ ซึ่งเราคุ้นเคยกับภาพลักษณ์ลักษณะนี้ของคนที่ดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีหรือข้าราชการระดับสูงมานาน
ภาพแบบข้างล่างนี้จึงดูธรรมดาๆ ไม่มีอะไรพิเศษ ผู้ชายแต่งตัวสุภาพ เป็นรัฐมนตรีนั่งหัวโต๊ะ ข้างหลังมีตราหรือป้ายกระทรวง นั่งสั่งงานข้าราชการ ภาพถ่ายดูราชการเต็มขั้น สีซีดๆ (ข้างล่างนี่ปรับสีเพิ่มแล้วนะครับ)
เครดิตภาพจากเว็บไซต์กระทรวงคมนาคม
ภาพที่คุ้นเคย: รัฐมนตรี นั่งหัวโต๊ะ ฟังข้าราชการรายงาน
ภาพที่คุ้นเคย: รัฐมนตรี นั่งหัวโต๊ะ ข้าราชการรายงาน นักข่าวคอยล้อม ด้านหลังมีป้ายรัฐมนตรีในอดีต เพิ่มความขลัง
ภาพที่คุ้นเคย: รัฐมนตรี ตรวจงาน อธิบายข้อมูลให้นายกรัฐมนตรีฟัง ข้างหลังมีข้าราชการและสต๊าฟเดินตามเป็นพรวน
Redefine ภาพลักษณ์รัฐมนตรี
ปัจจัยสำคัญปัจจัยหนึ่งที่ทำให้ “ชัชชาติ” กลายเป็นรัฐมนตรีที่ถูกจดจำ ย่อมมาจาก “ภาพลักษณ์” ที่แสดงออกมานั้นมีความขัดแย้ง (contrast) กับภาพลักษณ์ของรัฐมนตรีตามประเพณีอยู่มาก สิ่งที่เราเห็นผ่าน social network จึงเป็นภาพถ่ายของ “ผู้ชายที่ได้ชื่อว่าเป็นรัฐมนตรี” ไปทำท่าอะไรแปลกๆ ชนิดว่าไม่บอกหรือไม่รู้จักมาก่อน คงไม่มีใครเชื่อว่าเป็นภาพของ “รัฐมนตรีไทยที่ควรจะเป็น”
อย่างเช่น
“รัฐมนตรีกับเป็ด”
เราอาจมีโอกาสเห็นรัฐมนตรีไปถ่ายรูปกับเป็ดเพื่อเปิดงานหนองประจักษ์ แต่ภาพที่น่าจะเป็นน่าจะออกมาเป็นรัฐมนตรีอยู่ในเต๊นต์ทำพิธีการกดปุ่มสูบลมเป็ด มีข้าราชการหรือประชาชนนั่งดู (ถูกเกณฑ์มา) สิ่งที่เราเห็นกลับกลายเป็นรัฐมนตรีหุ่นล่ำในชุดวิ่งจ๊อกกิ้ง ถ่ายภาพกับเป็ดแบบตั้งใจโชว์เพื่อนวัยรุ่น
“รัฐมนตรีไหว้พระ”
ภาพเซ็ตนี้เป็นอีกตัวอย่างของ “ความบ้าน” ของรัฐมนตรีชัชชาติ ซึ่งตามปกติแล้วเรามักเห็นรัฐมนตรีนั่งเป็นประธานที่วัด ในงานฝังลูกนิมิตหรือยกช่อฟ้าโบสถ์ มีผู้หลักผู้ใหญ่เข้ามายืนในฉาก แต่พอเป็น #ชัชชาติ สิ่งที่เราเห็นกลับเป็นฉากใส่บาตรแบบบ้านๆ หิ้วถุงพลาสติก ถุงแกง ถอดรองเท้าใส่บาตรกันตามฟุตบาท ซึ่งเป็นซีนที่เราเห็นได้ทั่วไป ทำให้ผู้ชมภาพมีอารมณ์ร่วมในความ “ธรรมดา” ของรัฐมนตรีท่านนี้ (ถ้าเป็นการสร้างภาพก็ต้องถือว่าเก่งมาก)
ความเป็น ‘ชัชชาติ’
นอกจากคุณชัชชาติจะทำลาย “ภาพลักษณ์ของความเป็นรัฐมนตรี” ในแบบเดิมๆ ลงได้แล้ว คุณชัชชาติยังมีคุณลักษณะอีกหลายอย่างที่ทำให้ตัวเขาต่างออกไปจากรัฐมนตรีทั่วไป
เพื่อความสะดวกก็ขออ้างงานเดิมของตัวเอง ปรากฏการณ์ “ชัชชาติ” สร้างภาพหรือทำงานจริง? จาก Siam Intelligence มารีรันนะครับ
ชัชชาติเป็นรัฐมนตรีที่ไม่ได้มาจากภาคการเมือง (แม้จะเป็นสมาชิกพรรคเพื่อไทยก็ตาม) ทำให้ไม่ได้มีวิธีคิดแบบนักการเมืองเลือกตั้ง และไม่จำเป็นต้องสนใจคะแนนเสียง เน้นการทำงานบริหารอย่างเดียว จุดนี้จะคล้ายกับรัฐมนตรีคนนอกในสมัยรัฐบาลทักษิณ 1 ที่ประสบความสำเร็จในแง่การทำงานบริหารเช่นกัน
ชัชชาติมาจากสายวิชาการมาก่อน (เป็นอาจารย์วิศวฯ จุฬาฯ) ทำให้เข้าใจงานภาคทฤษฎีที่เกี่ยวข้อง การทำงานเชิงวิชาการที่ต้องมีข้อมูลสนับสนุน การทำงานกับระบบราชการ และการนำเสนอเรื่องราวให้เข้าใจง่าย ซึ่งสังเกตจากการนำเสนอแผนงานด้านโครงสร้างพื้นฐาน 2 ล้านล้านของชัชชาติ จะมีเหตุผลทางวิชาการกำกับเสมอ ถึงแม้จะไม่บู๊ดุเดือดแต่ก็ได้ใจคนชั้นกลางที่ต้องการเหตุผลกึ่งวิชาการมาสนับสนุนแนวทางการดำเนินงาน
ชัชชาติไม่ใช่เพิ่งมาทำงานการเมืองเป็นครั้งแรก เขาเคยเป็นผู้ช่วยรัฐมนตรีมาก่อน แล้วจึงได้ขยับเป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงคมนาคมในรัฐบาลยิ่งลักษณ์ 1/1 ซึ่งในตอนนั้นถูกมองว่าเป็นรัฐมนตรีที่โลกลืมด้วยซ้ำ เมื่อได้ขยับมาเป็นรัฐมนตรีว่าการเต็มตัว ทำให้มีประสบการณ์การทำงานกับกระทรวงคมนาคมมาช่วยสนับสนุนการทำงานในฐานะเจ้ากระทรวงด้วย ไม่ใช่ว่าเพิ่งมาเป็นรัฐมนตรีแล้วมีผลงานเข้าตาทันที
บุคคลิกส่วนตัวของชัชชาติเอง ที่เป็นคนไม่ก้าวร้าว ยอมรับความจริง มุ่งเน้นการแก้ปัญหา รู้จักขอโทษประชาชน แต่ในขณะเดียวกันก็ไม่โบ้ยปัญหาไปให้พนักงานระดับล่าง เน้นการให้กำลังใจและแก้ปัญหาที่ตัวระบบหรือกลไกราชการที่ล่าช้า ซึ่งทำให้ชัชชาติได้รับความนิยมทั้งในหมู่ประชาชนทั่วไป และในหมู่พนักงานระดับปฏิบัติงาน
รัฐมนตรีชัชชาติเป็นคนชอบออกกำลังกาย เราจึงเห็นภาพแนวๆ นี้อยู่บ่อยครั้ง และส่งผลให้เกิด “มีมกล้ามเนื้อ” ชัชชาติผู้แข็งแกร่งในที่สุด
ภาพนี้ถ่ายก่อน “ขี่จักรยานไปเลือกตั้ง” นานพอสมควร แต่เป็นการขี่จักรยานไปเปิดงานของ รฟม.
ผลงานของ ‘ชัชชาติ’
ชัชชาติถูกวิจารณ์อยู่บ้างว่ายังไม่ค่อยมีผลงานที่เป็นชิ้นเป็นอันมากนัก (ใครอยากเห็นเขาเป็นนายกคงต้องรออีกสักพักใหญ่ๆ) แต่ก็โชคดีที่ได้มาทำงานในกระทรวงคมนาคม ซึ่งเป็นกระทรวงที่มีปัญหาเรื้อรังมานาน แต่เป็นปัญหาใกล้ตัวที่ทุกคนสัมผัสได้ เมื่อชัชชาติลงมา “คลุกกับปัญหา” อย่างน้อยๆ ก็ลงพื้นที่ทันทีเมื่อเกิดปัญหา ลุยงานเอง เข้าถึงคนทำงานจริงเอง ทำให้สไตล์การทำงานแบบ “ถึงลูกถึงคน” ได้รับการตอบรับจากประชาชนอย่างมาก (อารมณ์เดียวกับสรยุทธลุยช่วยน้ำท่วม ก็ได้เสียงตอบรับดีเช่นกัน)
อ้างงานเก่าอีกเหมือนเคย
"ในแง่ของตัวปัญหาเอง ปัญหาด้านการคมนาคม ถือเป็นที่ประชาชนทุกคนสัมผัสโดยตรงอยู่แล้วไม่ว่าจะทางไหน (รถติด การขนส่งสาธารณะไม่มีประสิทธิภาพ สภาพผิวจราจร-ฟุตบาทไม่เหมาะกับการเดินทาง) ดังนั้นไม่ว่าชัชชาติลงไปแตะเรื่องไหน ก็จะมีกลุ่มคนที่รู้สึก “อิน” มีความรู้สึกร่วมกับปัญหาที่รัฐมนตรีลงไปสัมผัสด้วยตัวเองเสมอ
ปัญหาด้านการคมนาคมไทย เป็นปัญหาที่เรื้อรังและถูกเพิกเฉยมานาน เช่น ปัญหาความล่าช้า-การให้บริการของ รฟท., ปัญหาหนี้สะสม-การให้บริการของ ขมสก., ความไม่มีประสิทธิภาพของแอรพอร์ตเรลลิงก์, ปัญหาแท็กซี่ไม่รับผู้โดยสาร ฯลฯ ทำให้คนจำนวนมากรู้สึกว่าการลงมาลุยปัญหาของชัชชาติเป็น “ความหวัง” จากเดิมที่ต้องเอาตัวรอดกันเองมานาน ในแง่การตลาดถือเป็นการนำเสนอ “อุปทาน” ชั้นดีในภาวะตลาดที่มี “อุปสงค์” โหยหาสินค้ามานาน
การลงมาลุยปัญหาของชัชชาติ มีลักษณะคล้ายกับกรณีอดีตนายกฯ ทักษิณ ติดป้ายกระตุ้นเรื่องรถติด สมัยที่เริ่มเข้าสู่วงการการเมืองใหม่ๆ แต่ระยะยาวต้องดูเปรียบเทียบว่าชัชชาติที่มีอำนาจในมือในฐานะรัฐมนตรีจะแก้ไขได้แค่ไหน (ซึ่งทักษิณในตอนนั้นแค่ติดป้าย แต่ไม่ได้ลงมาแก้ปัญหาจริงจัง) ซึ่งชัชชาติก็ออกตัวหลายครั้งว่าว่าจะพยายามทำงานโดยไม่ยึดติดกับความเป็นรัฐมนตรีเพียงคนเดียว และพยายามสร้างระบบที่เดินหน้าไปได้
ใช้การสื่อสารสองทาง นอกจากใช้ Facebook เล่าความคืบหน้าของการลงไปสัมผัสปัญหาแล้ว ยังรับฟังเสียงของประชาชนว่าปัญหาอะไรที่ควรรีบแก้ไข เช่น รถเมล์สายใดมีปัญหามากที่สุด หรือ ปัญหาสายด่วน 1584 ที่ไม่สามารถติดตามปัญหาได้อย่างที่โฆษณา ซึ่งหลังจากนั้นชัชชาติก็แสดงให้เห็นว่าไม่ได้เพิกเฉยต่อความเห็นเหล่านี้ และลงพื้นที่สัมผัสปัญหาเอง ทั้งการขึ้นรถเมล์สาย 8 ที่มีปัญหามากที่สุด หรือเยี่ยมชมสำนักงานของสายด่วน 1584 เพื่อรับทราบข้อมูลของผู้ปฏิบัติงานทันที
ในอดีตเราเคยเห็นรัฐมนตรีนั่งรถเมล์กันอยู่บ้าง แต่ถึงขนาดนั่งสาย 8 หรือนั่งรถไฟชั้น 3 บ่อยๆ คงมีไม่เยอะนัก
ภาพนี้เป็นอีกตัวอย่างของ “รัฐมนตรีนั่งรถไฟชั้น 3″ แถมช่วงที่ผ่านมาดันมีปัญหารถไฟตกรางพอดี ภาพลักษณ์เลยยิ่งโดดเด่น
โอกาสที่เราจะได้เห็น “รัฐมนตรีนั่งคุยกับคนบนรถไฟ” แล้วเอาเรื่องของคนนั้นมาโพสต์ Facebook คงเป็นไปได้ยาก แต่ก็เป็นไปแล้ว
ด้วยปัจจัยทั้งหมดทั้งปวงนี้ ไม่ว่าจะเป็นตัวของชัชชาติเองที่ดูบ้านๆ ลุยๆ, งานที่กระทรวงคมนาคมที่ใกล้ตัวและเป็นปัญหาเรื้อรัง, ภาพลักษณ์ที่ดูเข้าถึงง่ายและเป็นมิตร (พี่แกยิ้มตลอด) เมื่อผนวกกับการใช้งาน social network ที่โดดเด่น ฉับไว รับฟังความคิดเห็นของแฟนเพจ มีการสำรวจข้อมูลและตอบกลับตลอดเวลา ทำให้ชัชชาติกลายเป็นรัฐมนตรีขวัญใจประชาชนมากที่สุดคนหนึ่งในยุคสมัยนี้
ภาพชัชชาติในหน้าผู้บริหารกระทรวงคมนาคม รูปที่ควรเก๊กที่สุด พี่แกยังยิ้ม!!!
ที่มา :
http://faceblog.in.th/2014/02/chadchart-meme-explained/
ชัชชาติ, ปรากฏการณ์ชัชชาติ, รมว.คมนาคม, กระแสชัชชาติ, มีมชัชชาติ, ชัชชาติ สิทธิพันธุ์, รัฐมนตรี, รัฐมนตรีกระทรวงคมนาคม, กระทรวงคมนาคม, ชัชชาติ, ปรากฏการณ์ชัชชาติ, รมว.คมนาคม, กระแสชัชชาติ, มีมชัชชาติ, ชัชชาติ สิทธิพันธุ์, รัฐมนตรี, รัฐมนตรีกระทรวงคมนาคม, กระทรวงคมนาคม, ชัชชาติ, ปรากฏการณ์ชัชชาติ, รมว.คมนาคม, กระแสชัชชาติ, มีมชัชชาติ, ชัชชาติ สิทธิพันธุ์, รัฐมนตรี, รัฐมนตรีกระทรวงคมนาคม, กระทรวงคมนาคม
